Introductie

De Elfstedentocht is nog nooit met zo’n lange tussenpoos niet geschaatst. Gerrit Hiemstra becijferde met het KNMI dat de kans vorige eeuw elke winter rond de 15% lag, nu rond de 6% en in 2050 ergens tussen de 2 en 0,2%.; we weten en we merken aan den lijve de opwarming van de aarde en toch veranderen we niet en masse ons gedrag. Hoe komt dat?

Dit model maakt inzichtelijk dat ons gedrag als zichtbaar topje van de ijsberg is verbonden met onder het oppervlak liggende patronen, structuren en mentale waarden en aannames. Door naar dit geheel te kijken krijgen we inzicht in de samenhang van het systeem dat gedrag in stand houdt.

Deze tool helpt je om een analyse te maken van de gebeurtenissen, patronen, structuren en de ideeën, waarden en aannames die de status quo beheersen. Als je eerst even wilt oefenen, neem dan een eenvoudig, herkenbaar voorbeeld.

Download de tool

Beneath the water line

If we think of an iceberg, only ten percent of the ice – the event or incident level – shows above the water line. Ninety percent of the iceberg remains hidden beneath the surface. Inquiring into the behaviour of complex systems requires us to ask different questions at each of these different levels.

– Sweeney & Meadows
The Systems Thinking Playbook (2013)

VOORBEELD SPARK

De SPARK denktank maakte op basis van gesprekken, ervaring en literatuur een voorzichtige ijsberg-analyse voor het onderwijssysteem, terug te vinden in de Transitie Doe Agenda Onderwijs op de site van Vereniging Circulair Friesland. https://circulairfriesland.frl/themas/onderwijs/

Wat gebeurt er?

  • Segregatie van vakken, leerjaren, niveaus
  • Grens tussen school en buitenwereld groot (met name in het basis- en voortgezet onderwijs)
  • Tijd- en werkdruk, onderwaardering professionaliteit leerkracht
  • Meer aandacht voor vragen als ‘wat wil ik, wat kan ik?’ dan voor de vraag welk appèl de wereld op ons doet: ‘hoe kan ik als mens, burger, vakman van betekenis zijn?’ (volwassen in de wereld leren staan; bevragen van onze impulsen/ gevoelde behoeftes)

Hoe komt dit?

  • Nadruk op kennisoverdracht en kennisverwerving
  • Nadruk op informeren i.p.v. transformeren
  • Gereguleerde, gestandaardiseerde kwaliteit
  • Denken in vaste structuren i.p.v. maatwerk of flexibele patronen
  • Focus op hoe, en te weinig aandacht voor het waarom & waartoe
  • Wegbezuinigen van creativiteit

Waarom gebeurt dit?

  • Meetcultuur, gebrek aan vertrouwen in nieuwsgierigheid student en professionaliteit docent
  • Gebrek aan verbondenheid met en van de buitenwereld (twee richtingsverkeer hapert)
  • Nadruk ligt op de individuele prestaties i.p.v. vinden van collectieve oplossingen
  • Onbekend met reflexiviteit, met creëren van ‘het nieuwe’
  • Onderwaarderen van verbeelding, speelsheid en het onverwachte

Deze analyse helpt om meer begrip en zelfs meer empathie te hebben voor bepaald gedrag. Ook kan je hiermee effectieve interventies bedenken en uitvoeren, waarover meer bij tool 8.